Prothrombin Time (PT): การตรวจการแข็งตัวของเลือดที่คุณควรรู้

Prothrombin Time (PT) เป็นการตรวจเลือดที่ช่วยบ่งบอกว่าระบบการแข็งตัวของเลือดทำงานได้ดีแค่ไหน บทความนี้จัดทำโดย นพ.ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร อายุรแพทย์ที่มีประสบการณ์ 30 ปี เพื่อให้ประชาชนเข้าใจการตรวจ PT เหตุผลที่ต้องตรวจ วิธีเตรียมตัว และการแปลผล

Prothrombin Time (PT) คืออะไร?

Prothrombin Time (PT) เป็นการตรวจเลือดที่วัดระยะเวลาที่เลือดใช้ในการแข็งตัว โดยวัดเป็นวินาที ปกติเมื่อคุณมีแผลเลือดออก ร่างกายจะส่งโปรตีนที่เรียกว่า ปัจจัยการแข็งตัวของเลือด (clotting factors) ไปยังบริเวณที่บาดเจ็บ เพื่อสร้างลิ่มเลือดและหยุดเลือด PT ตรวจสอบการทำงานของ extrinsic pathway และ common pathway ของระบบการแข็งตัว ซึ่งเริ่มจาก tissue factor (TF) กระตุ้น factor VII, นำไปสู่การกระตุ้น factor X และเปลี่ยน prothrombin (factor II) เป็น thrombin เพื่อสร้างลิ่มเลือด โดยเกี่ยวข้องกับ clotting factors เช่น factor VII, X, V, II และ I (fibrinogen)

ผล PT มักรายงานควบคู่กับค่า INR (International Normalized Ratio) ซึ่งเป็นหน่วยมาตรฐานที่ช่วยให้ผลการตรวจเทียบเคียงกันได้ทั่วโลก PT มักใช้ร่วมกับการตรวจ Partial Thromboplastin Time (PTT) ซึ่งวัด intrinsic pathway เพื่อให้เห็นภาพรวมของระบบการแข็งตัวที่ครบถ้วน

ทำไมต้องตรวจ PT?

แพทย์จะสั่งตรวจ PT เพื่อ:

• หาสาเหตุของเลือดออกหรือฟกช้ำง่าย: เช่น มีรอยจ้ำเลือดมากเกินไป, เลือดออกนานหลังบาดเจ็บ, เลือดกำเดาไหล, เหงือกเลือดออกง่าย, ประจำเดือนมามาก หรือโลหิตจางเรื้อรัง
• ตรวจหาโรคที่เกี่ยวกับการแข็งตัวของเลือด: เช่น ความผิดปกติของปัจจัยการแข็งตัว, ภาวะขาดวิตามิน K หรือ fibrinogen abnormality (เช่น hypofibrinogenemia, afibrinogenemia, dysfibrinogenemia)
• ติดตามการใช้ยาละลายลิ่มเลือด: เช่น warfarin เพื่อปรับปริมาณยาให้เหมาะสม
• ประเมินการทำงานของตับ: เพราะตับผลิตปัจจัยการแข็งตัว เช่น factor VII หากตับมีปัญหา อาจทำให้ PT ผิดปกติ
• ประเมินความเสี่ยงก่อนผ่าตัด: เพื่อดูว่ามีความเสี่ยงเลือดออกมากเกินไปหรือไม่
• ตรวจหาสาเหตุของลิ่มเลือด: เช่น ลิ่มเลือดในหลอดเลือดที่อาจนำไปสู่หัวใจวายหรือลิ่มเลือดในปอด

ค่า PT และ INR ปกติคือเท่าไหร่?

ค่า PT และ INR ปกติโดยทั่วไปอยู่ที่:

• PT: 11–13.5 วินาที
• INR: 0.8–1.2

สำหรับผู้ที่ใช้ยา warfarin ค่า INR อาจตั้งเป้าไว้ที่ 2.0–3.0 หรือสูงกว่านั้นในบางกรณี เช่น ผู้ที่มีลิ้นหัวใจเทียม (2.5–3.5) เพื่อป้องกันลิ่มเลือด ค่าPTในภาวะแต่ละโรค

หมายเหตุ: ค่าปกติอาจแตกต่างกันเล็กน้อยตามห้องปฏิบัติการ ควรปรึกษาแพทย์เพื่อแปลผล

ค่า PT ผิดปกติบ่งบอกอะไร?

1.ค่า PT สูง (เลือดแข็งตัวช้า)

หากค่า PT หรือ INR สูงกว่าปกติ อาจบ่งบอกถึง:

• โรคตับ: เช่น ตับแข็ง หรือตับอักเสบ เพราะตับผลิตปัจจัยการแข็งตัวได้น้อยลง
• ภาวะขาดวิตามิน K: วิตามิน K จำเป็นต่อการสร้าง factor II, VII, IX, X และโปรตีน C, S อาจเกิดจากการขาดอาหารหรือโรคท่อน้ำดีอุดตัน
• การใช้ยาละลายลิ่มเลือด: เช่น warfarin หรือ heparin ในปริมาณมากเกินไป
• โรคเลือดออก: เช่น การขาด factor VII หรือ fibrinogen abnormality (hypofibrinogenemia, afibrinogenemia, dysfibrinogenemia)
• การแพร่กระจายของหลอดเลือดแข็งตัว (DIC): ภาวะร้ายแรงที่ทำให้ปัจจัยการแข็งตัวถูกใช้ไปมาก
• การให้เลือดปริมาณมาก (massive transfusion): ทำให้ clotting factors ถูกเจือจาง (dilutional coagulopathy)
• อุณหภูมิร่างกายต่ำ (hypothermia): รบกวนการทำงานของเอนไซม์ในกระบวนการแข็งตัว

คำแนะนำ: หากค่า INR สูงมาก (เช่น มากกว่า 5) อาจบ่งบอกถึงความเสี่ยงเลือดออกรุนแรง ควรปรึกษาแพทย์ทันที

2.ค่า PT ต่ำ (เลือดแข็งตัวเร็ว)

หากค่า PT หรือ INR ต่ำกว่าปกติ (พบได้น้อย) อาจบ่งบอกถึง:

• ความเสี่ยงลิ่มเลือด: เช่น เสี่ยงต่อภาวะลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือด
• การได้รับวิตามิน K มากเกินไป: เช่น จากอาหารเสริมหรือการให้วิตามิน K
• การได้รับ Fresh Frozen Plasma (FFP): ซึ่งช่วยเพิ่มปริมาณ clotting factors
• ระยะเริ่มต้นของ DIC: ที่มีการแข็งตัวมากเกินไป

ตารางเปรียบเทียบ PT และ PTT

การตรวจ PT และ PTT มักทำร่วมกันเพื่อช่วยวินิจฉัย:

ปัจจัยที่อาจส่งผลต่อผลตรวจ PT

สิ่งต่อไปนี้อาจส่งผลต่อผลการตรวจ PT/INR:

• ยา:
  • ยาละลายลิ่มเลือด เช่น warfarin, heparin
  • ยาปฏิชีวนะ เช่น metronidazole อาจเพิ่ม PT/INR
  • ยา barbiturates, ยาคุมกำเนิด, ฮอร์โมนรักษาวัยทอง อาจลด PT/INR
• อาหาร: อาหารที่มีวิตามิน K สูง เช่น ตับวัว, ตับหมู, ชาเขียว, บรอกโคลี, ถั่วเขียว, ถั่วเหลือง อาจลด PT/INR
• แอลกอฮอล์: การดื่มแอลกอฮอล์มากอาจรบกวนการทำงานของตับ ส่งผลต่อ PT/INR

วิธีเตรียมตัวก่อนตรวจ PT

นพ.ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร แนะนำขั้นตอนต่อไปนี้เพื่อให้ผลการตรวจแม่นยำ:

1. แจ้งแพทย์เกี่ยวกับยาที่ใช้: เช่น ยาละลายลิ่มเลือด (warfarin), ยาแก้ปวด (aspirin), สมุนไพร, วิตามิน, หรืออาหารเสริม เพราะอาจส่งผลต่อผลตรวจ
2. อาจต้องงดยาบางตัว: หากแพทย์แนะนำ อาจต้องหยุดยาบางชนิดชั่วคราว เช่น ยาต้านการอักเสบ (NSAIDs)
3. หลีกเลี่ยงอาหารบางชนิด: เช่น อาหารที่มีวิตามิน K สูง (ผักใบเขียว, บรอกโคลี) 24–48 ชั่วโมงก่อนตรวจ หากคุณใช้ warfarin
4. ดื่มน้ำให้เพียงพอ: เพื่อให้เจาะเลือดได้ง่ายขึ้น

การตรวจ PT ทำโดยการเจาะเลือดจากแขน ใช้หลอดที่มีสาร citrate เพื่อป้องกันเลือดแข็งตัวในหลอด

การดูแลตัวเองหากผล PT ผิดปกติ

หากผล PT ผิดปกติ คุณสามารถดูแลตัวเองเบื้องต้น ดังนี้:

• หากค่า PT สูง:
  • หลีกเลี่ยงกิจกรรมเสี่ยงต่อการบาดเจ็บ เช่น กีฬาที่มีการปะทะ
  • รับประทานอาหารที่มีวิตามิน K เช่น ผักใบเขียว (คะน้า, ผักโขม) เพื่อช่วยการแข็งตัวของเลือด
  • ปรึกษาแพทย์เพื่อปรับยา เช่น ลดปริมาณ warfarin หากใช้อยู่
• หากค่า PT ต่ำ:
  • ดื่มน้ำมากๆ เพื่อป้องกันภาวะเลือดข้น
  • หลีกเลี่ยงการอยู่นิ่งนานๆ เช่น นั่งเครื่องบินนาน เพื่อลดความเสี่ยงลิ่มเลือด
  • ปรึกษาแพทย์เพื่อตรวจเพิ่มเติม เช่น อาจต้องตรวจ D-Dimer เพื่อดูความเสี่ยงลิ่มเลือด

การตรวจอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง

แพทย์อาจสั่งตรวจเพิ่มเติมร่วมกับ PT เพื่อวินิจฉัยให้แน่ชัด เช่น:

• Partial Thromboplastin Time (PTT): วัดการทำงานของ intrinsic pathway เช่น factor VIII, IX, XI, XII
• Thrombin Time (TT): วัดการเปลี่ยน fibrinogen เป็น fibrin
• การนับเกล็ดเลือด: เพื่อดูจำนวนเกล็ดเลือด
• การตรวจตับ: เช่น ALT, AST เพื่อประเมินการทำงานของตับ

ภาพประกอบ

การตรวจ PT ในประเทศไทย

การตรวจ PT สามารถทำได้ที่โรงพยาบาลหรือคลินิกทั่วไปในประเทศไทย เช่น รพ.สต., โรงพยาบาลรัฐ และโรงพยาบาลเอกชน ค่าใช้จ่ายโดยทั่วไปอยู่ที่ 200–500 บาท ขึ้นอยู่กับสถานที่ ผลการตรวจมักทราบภายในไม่กี่ชั่วโมงถึง 1 วัน ดูข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับ

ตารางสรุปค่า PT และ INR

สรุป

Prothrombin Time (PT) เป็นการตรวจที่สำคัญเพื่อดูว่าระบบการแข็งตัวของเลือดทำงานได้ดีแค่ไหน ช่วยวินิจฉัยปัญหาเลือดออกง่าย, ลิ่มเลือด, หรือโรคตับ และยังใช้ในการปรับยา warfarin หากผลผิดปกติ ควรปรึกษาแพทย์เพื่อตรวจเพิ่มเติมและดูแลสุขภาพอย่างเหมาะสม

ทบทวนวันที่: 21 เมษายน 2568
โดย: นพ.ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร, อายุรแพทย์

เอกสารอ้างอิง

• MedlinePlus: Prothrombin Time Test and INR
• Mayo Clinic: Prothrombin Time Test
• StatPearls: Prothrombin Time
• Medscape: Coagulation Disorders Workup

คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับ PT (FAQ)

Prothrombin Time (PT) คืออะไร?

Prothrombin Time (PT) เป็นการตรวจเลือดที่วัดระยะเวลาที่เลือดใช้ในการแข็งตัว ช่วยบ่งบอกปัญหาการแข็งตัวของเลือด เช่น เลือดออกง่ายหรือเกิดลิ่มเลือด

ค่า PT ปกติคือเท่าไหร่?

ค่า PT ปกติอยู่ที่ 11–13.5 วินาที หรือ INR 0.8–1.2 แต่ค่าอาจแตกต่างกันเล็กน้อยตามห้องปฏิบัติการ

อะไรทำให้ค่า PT สูง?

ค่า PT สูงอาจเกิดจากโรคตับ, ภาวะขาดวิตามิน K, การใช้ยาละลายลิ่มเลือด เช่น warfarin หรือโรคเลือดออกผิดปกติ

ต้องเตรียมตัวอย่างไรก่อนตรวจ PT?

แจ้งแพทย์เกี่ยวกับยาที่ใช้ เช่น ยาละลายลิ่มเลือดหรือยาแก้ปวด และอาจต้องงดยาบางตัวชั่วคราวตามคำแนะนำของแพทย์